Captain America The Death of Red Skull
Μπορώ να πω με μεγάλη σιγουριά ότι ο J.M.DeMatteis είναι ένας από τους πιο αγαπημένους μου συγγραφείς και ότι από όποιον τίτλο και αν πέρασε,έκανε κυριολεκτικά θαύματα(ειδικά όμως στον Spiderman και τον Captain America που τα τεύχη που έγραψε παραμένουν πάντα από τα πιο αγαπημένα μου)Ένα από τα καλύτερά μου και ωραιότερα Captain America arcs ever είναι και τα 11 τελευταία τεύχη που έγραψε στον τίτλο(έχοντας όμως για περίπου 2 χρόνια μεγαλουργήσει μαζί με τον Mike Zeck με τον οποίο ξανασυνεργάστηκε το 1987 στο αριστουργηματικό Kraven's Last Hunt)..
Ξεκινάει από το τεύχος 290 vol.1 τον Φλεβάρη του 1984(με ενδιάμεσο διάλειμμα το fill-in τεύχος 291 μια ιστορία γραμμένη απο τον Bill Mantlo)και τελειώνει στο τεύχος 301 τον Γενάρη του 1985...O Cap αντιμέτωπος με τον μεγαλύτερο εχθρό του(για πρώτη φορά μαθαίνουμε ολόκληρη την ιστορία του villain που νομίζω ότι μαζί με τον Doctor Doom έχει το καλύτερο origin στο πάνθεον των κακών της Marvel),χωρίς δυνάμεις,χωρίς μάσκες με την ζωή των αγαπημένων του σε διαρκή κίνδυνο μέσα στην "έδρα" του Κόκκινου κρανίου(Red Skull)σε έναν αγώνα ζωής και θανάτου κυριολεκτικά(O Cap δηλητηριασμένος από το Κρανίο,γερνάει με δραματικά ραγδαίο τρόπο) που κλιμακώνεται από τεύχος σε τεύχος μέχρι το τελικό φινάλε(τεύχος 300)και το τέλος μιας εποχής...
Σενάριο που θα έκανε τον Χίτσκοκ να χάσει τον ύπνο του,από τον μεγάλο μαέστρο DeMatteis που ψυχολογεί τον κάθε χαρακτήρα καλύτερα από τον καθένα...Υπάρχουν σκηνές όπου μένουν για πάντα χαραγμένες στη μνήμη σου(από τότε που διάβασα την ιστορία στα τεύχη του Καμπανά στα 9 μου).Όπως εκείνη με το καμπαρέ στην οποία ο Arnie Roth o παιδικός φίλος τoυ Steve,"σπάει"πάνω στη σκηνή όπου υπνωτισμένος τραγούδαγε σαν performer ζητώντας βοήθεια,και πολλές μέσα στο σπίτι του Κρανίου(o καθρέπτης που περνάει μπροστά από τον Cap αποκαλύπτοντας του ένα γερασμένο πρόσωπο) που μοιάζουν να έχουν βγει από τις καλύτερες στιγμές των ατμοσφαιρικών horror movies ειδικά της Hammer...
Ο Paul Neary εδώ κάνει μία από τις καλύτερες δουλειές του,σχεδιάζοντας με μεγάλη λεπτομέρεια τους χαρακτήρες,εμμένοντας κυρίως στα χαρακτηριστικά των προσώπων τους,και δίνοντας πάντα μία απίστευτη δυναμικότητα στις κινήσεις των σωμάτων τους ειδικά στις σκηνές της μάχης..
Ένα αριστουργηματικό story arc ορόσημο στην ιστορία του Cap που δεν θα πρέπει να λείπει από καμία συλλογή.Εμφανίζονται οι πάντες σχεδόν από φίλους και εχθρούς(Sisters of sins,Baron Zemo,Avengers,Nomad,Black Crow,Falcon,Bernie Rosenthal,Arnie Roth)Αγαπημένη και κλασσική πάντα!!!Κυκλοφόρησε και σε trade το Mάρτιο του 2012 με τίτλο Death of Red Skull"
Σπύρος Ανδριανός
Nick Fury Agent of SHIELD
Μετά την επιτυχία των ταινιών James Bond με πρωταγωνιστή τον Sean Connery που υποδύθηκε στη μεγάλη οθόνη με τον καλύτερο τρόπο την pulp δημιουργία του Ian Fleming,ήταν θέμα χρόνου οι κατασκοπικές hi-tech περιπέτειες να περάσουν και στα κόμικς(ή να αναβιώσουν αν προτιμάτε καλύτερα)και φυσικά η Marvel δεν θα έχανε την ευκαιρία να πάει χαμένη.Άλλωστε πάντα είχε δείξει ότι ακολουθούσε τα σημεία των καιρών στις εκδόσεις της τόσο στη δεκαετία του '60 όσο και στα 70's(kung fu,Blaxploitation,horror κ.τ.λ.)
Έτσι λοιπόν αποφασίστηκε να χρησιμοποιηθεί ένας χαρακτήρας που ήδη είχε δικό του τίτλο ο sgt.Nick Fury που με τους Howling comandos του πολεμούσαν τους Ναζί στον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο,αυτή τη φορά όμως στο σήμερα,μεγαλύτερος σε ηλικία,αλλά μυστικός πράκτορας και αρχηγός μιας κυβερνητικής οργάνωσης του AΣΠΙΔΑ(SHIELD).Ο χαρακτήρας θα εμφανίζονταν σε έναν ανθολογία τίτλο της Marvel το Strange Tales και θα μοιράζονταν το περιοδικό με έναν ακόμη πετυχημένο χαρακτήρα,τον Doctor Strange,ενώ αντικαθιστούσε τις solo ιστορίες του Human Torch από τους Fantastic Four που δεν ήταν και τόσο πετυχημένες ως concept...
Στο τεύχος #135 λοιπόν του Strange Tales τον Αύγουστο του 1965 αρχίζει η νέα σειρά Nick Fury Agent of SHIELD σε σενάρια του Stan Lee και σχέδια του Jack Kirby(ο οποίος έκανε σχεδόν το 70% των τίτλων της Marvel όταν σήμερα "μεγάλα" ονόματα της βιομηχανίας δεν προλαβαίνουν να σχεδιάσουν ούτε έναν..)ο οποίος Kirby μαζί με τον Lee παρουσίασαν αρκετές νέες ιδέες και καινοτομίες όπως το ιπτάμενο Hellicarier,τα LMD's(life model decoys)τις εγκληματικές οργανώσεις HYDRA,Α.Ι.Μ. κ.τ.λ.
Η σειρά όμως απογειώθηκε τόσο σεναριακά όσο και καλλιτεχνικά όταν ο Stan Lee,έδωσε τη δυνατότητα σε έναν 28χρονο σχεδιαστή(πρώην escape artist,μάγο σε σόου,μουσικό) με το παράξενο όνομα Jim Steranko να ξεδιπλώσει το αστείρευτο ταλέντο του μέσα από τις σελίδες αυτού του κόμικ και να δημιουργήσει μία από τις κλασικότερες σειρές της Marvel αλλά και γενικότερα της 9ης τέχνης όλων των εποχών...
Ο Steranko άρχισε να κάνει μελάνωμα και τελειώματα σε προσχέδια του Kirby από το Strange Tales #151(Δεκέμβριο 1966)και σε δύο τεύχη αργότερα ανέλαβε εξ' ολοκλήρου το σχεδιασμό της σειράς(#153 Φεβρουάριος 1967)ενώ με το τεύχος #155(Απρίλιος 1967)πράγμα σπάνιο για την εποχή,αναλαμβάνει και το σενάριο!!(μετά τον Roy Thomas που είχε διαδεχτεί τον Lee).
Από εκεί και πέρα η σειρά περνάει σε άλλο επίπεδο,κυριολεκτικά απογειώνεται με τον Steranko να δημιουργεί ένα έργο σταθμό στην ιστορία των κόμικ,ένα διαμάντι της Silver age(και όχι μόνο)εποχής των αμερικάνικων εικονογραφημένων,μία σειρά που αναγνωρίζεται από όλους τόσο για τη καλλιτεχνική όσο και τη πολιτιστική επίδραση της στο χώρο της 9ης τέχνης και της pop κουλτούρας γενικότερα..Τεύχος με τεύχος ο Steranko οργιάζει όλο και περισσότερο χρησιμοποιώντας καλλιτεχνικές τάσεις και τεχνικές της εποχής όπως ψυχεδέλεια και op art,κολάζ και φωτομοντάζ(κάτι που είχε καθιερώσει από παλαιότερα και ο Kirby)και ενώ στην αρχή ο ίδιος έχοντας επηρεαστεί από τις ταινίες του Bond για το σχεδιασμό του κόμικ,μετά από αυτή τη σειρά ήταν οι ταινίες που επηρεάζονταν από το δικό του στύλ!!
Ο Steranko συνδύαζε την παραδοσιακή δουλειά των Eisner,Wood,Kirby με τον σουρεαλισμό των Powers και Dali δημιουργόντας έναν εκρηκτικό συνδυασμό και ότι πιο διαφορετικό είχε παρουσιαστεί στα mainstream comics όχι μόνο μέχρι εκείνη τη στιγμή αλλά και για πάρα πολλά χρόνια αργότερα...Δεν είναι άλλωστε τυχαίο που ακόμα και σήμερα γραφιστικές προσεγγίσεις και "κινηματογραφικές" τεχνικές που παρουσιάζονται στις περισσότερες δουλειές παλαιοτέρων και νέων καλλιτεχνών,δεν είναι παρά μίμηση(λέγε με επηρεασμό) του στυλ που δημιούργησε ο Steranko δεκαετίες πριν...
Mε το Strange Tales #168 τον Μάιο του 1968 ο τίτλος ολοκληρώνεται(μετά το αριστουργηματικό Yellow Claw story arc με ένα υπέροχο all time classic εξώφυλλο στο #167 και ένα μοναδικό για εκείνα τα χρόνια τετρασέλιδο spread) ,όχι όμως και η σειρά του Nick Fury που όπως και άλλοι χαρακτήρες της Marvel εκείνη την εποχή(Hulk,Iron Man,Captain America,Captain Marvel,Doctor Strange) αποκτά το δικό του τίτλο τον Ιούνιο του 1968 με το Nick Fury Agent of Shield#1(και με το αρχικό βουβό δισέλιδο να εντυπωσιάζει).Στο οποίο ο Steranko θα κάνει μόνο τα τεύχη 1,2,3 και 5 με 20σέλιδες αυτή τη φορά ιστορίες(και όλα τα covers με αυτό του #4 να γράφει ιστορία και να επαναλαμβάνεται δεκάδες φορές στα επόμενα χρόνια)και αποχωρεί από τον τίτλο,γιατί και δεν προλάβαινε τα deadlines(φυσικό με τέτοια ποιότητα δουλειάς)καθώς και με κάποιες καλλιτεχνικές διαφορές που είχε με τον Lee,γιατί ο Steranko πίστευε ότι από ένα σημείο και μετά δεν του έδιναν την καλλιτεχνική ελευθερία που ήθελε στη δουλειά του...
Ο τίτλος συνέχισε για άλλα 13 τεύχη ακόμα για να ολοκληρωθεί με το τεύχος #18 τον Μάρτιο του 1971(με σενάρια των Archie Goodwin,Garry Friedrich και σχέδια των Frank Springer,Herb Trimbe,Dick Ayers κ.α.)αλλά φυσικά δεν θα μπορούσε να φτάσει καν τη ποιότητα του Steranko ο οποίος με τη καλλιτεχνική τελειότητα του είχε σηκώσει τον πήχη πολύ ψηλά...Ένας μεγάλος καλλιτέχνης που δημιούργησε ένα πολύ σπουδαίο και μεγάλο έργο,και η απουσία του τις τελευταίες δεκαετίες από το χώρο των κόμικ είναι πάντα αναντικατάστατη.Ένα έργο που δεν θα πρέπει να απουσιάζει από καμία συλλογή και που όμοιο του δύσκολα μπορεί να βρεθεί αλλού.
Σπύρος Ανδριανός
X-MEN God loves,Man kills
Στις αρχές της δεκαετίας του '80 η Marvel άρχισε να κυκλοφορεί κόμικς σε μεγάλο format που ονομάζονταν graphic novels.Η αρχή είχε γίνει με το αριστουργηματικό Death of Captain Marvel του Jim Starlin(MGN #1)καθώς και την πρώτη εμφάνιση των New Mutans(MGN#4)οπότε ήρθε και η σειρά της πιό δημοφιλούς ομάδας της Marvel εκείνη την περίοδο των X-men απο τον άνθρωπο που ουσιαστικά τους ανανέωσε τον Chris Claremont.
Aρχικά μαζί με τον Claremont σε αυτό το project θα δούλευε ο βετεράνος σχεδιαστής(τόσο στα κόμικς όσο και στον τίτλο των Χ-men)Neal Adams κάποιες καλλιτεχνικές διαφορές με τον τότε editor in chief της Marvel Jim Shooter,έκαναν τον Αdams να αποχωρήσει και τη θέση του την πήρε ο τότε σχεδιαστής του Ka-zar(και αργότερα των Strikeforce Morituri)Brent Anderson.
H ιστορία πήρε τον τίτλο X-men God loves,Man kills κυκλοφόρησε το 1982 και για κάποια χρόνια οι fans την θεωρούσαν εκτός κανονικού continuity..Tουλάχιστον μέχρι το 2003 όταν και βγήκε η δεύτερη ταινία των X-men που δανειζόταν πολλά στοιχεία αυτής της ιστορίας...
Η οποία αρχίζει ως εξής:O Magneto ανακαλύπτει τα πτώματα δύο παιδιών με την ένδειξη mutie γραμμένη επάνω τους σε ένα δημοτικό σχολείο...Όλα δείχνουν ότι επρόκειτο για δουλειά των Purifiers(που εδώ κάνουν την πρώτη τους εμφάνιση)μία ομάδα θρησκόληπτων mercenaries που βρίσκονται κάτω από τις διαταγές του αιδεσιμότατου William Stryker o οποίος μισεί θανάσιμα τους μεταλλαγμένους(ο ίδιος είχε σκοτώσει τη γυναίκα του και το ίδιο του τον γιο όταν είδε ότι γεννήθηκε μεταλλαγμένος)και επιθυμεί τον ολοκληρωτικό αφανισμό τους,με το να τους θεωρεί σιχάματα στα μάτια του Θεού...
Εδώ φυσικά δεν έχουμε μόνο μία αναφορά του συγγραφέα στον ρατσισμό και τη βία που υφίστανται οι μειονότητες(φυλετικές,σεξουαλικού προσανατολισμού,θρησκευτικών πεποιθήσεων κ.τ.λ.)αλλά και στην δύναμη που μπορούν να αποκτήσουν φανατικές θρησκευτικές ομάδες που τυφλωμένες από τα δικά τους πιστεύω,το μίσος,και την απόρριψη οτιδήποτε διαφορετικού από τη δική τους γραμμή,προσπαθούν να επιβάλλουν τις δικές τους ιδέες και πεποιθήσεις με κάθε δυνατό τρόπο...
Μετά από ένα δημόσιο debate του Stryker και του καθηγητή Xavier(τον οποίο ο Stryker γνωρίζει ότι είναι μεταλλαγμένος)ο τελευταίος απαγάγεται από τον Stryker,με αποτέλεσμα οι X-men να συμμαχήσουν με τον Magneto(πρώτη φορά που ο άρχοντας του μαγνητισμού δεν παρουσιάζεται μονόπλευρα ως villain,εδώ μπαίνουν οι σπόροι για την μετέπειτα εξέλιξη του σαν χαρακτήρα και του ότι θα ηγηθεί των Χ-men αργότερα)προσπαθώντας να τον σώσουν...
Ο Stryker έχει συνδέσει τον Xavier με ένα μηχάνημα που χρησιμοποιώντας τον εγκέφαλό του και την ψυχική του δύναμη θα οδηγήσει στον θάνατο όλων των μεταλλαγμένων από εγκεφαλική αιμορραγία....Θα καταφέρουν οι X-men και ο Magneto να εμποδίσουν τα σχέδια του;;
Μία ακόμα αριστουργηματική ιστορία από τον Claremont ο οποίος εδώ πηγαίνει τους αγαπημένους μας μεταλλαγμένους ένα ακόμα σκαλί ψηλότερα,δείχνοντας ότι τα υπερηρωικά κόμικς δεν είναι μόνο κλοτσοπατινάδα τύπου o ένας βαράει τον άλλον...Η ιστορία των X-men που κάθε fan τους(και όχι μόνο)θα πρέπει να έχει διαβάσει..Εξαιρετικό το σχέδιο του Anderson το οποίο(κατά ειρωνικό τρόπο)θυμίζει πολύ το στυλ του Adams...
Μετά την δεύτερη ταινία των Χ-men που δανείζονταν όπως αναφέραμε πολλά στοιχεία από αυτό το κόμικ,κυκλοφόρησε και ένα sequel της ιστορίας στον τίτλο extreme X-men στα τεύχη #25-30 (Iούλιος 2003-Οκτώβριος 2003)ενώ η αρχική ιστορία God love,Man kills τοποθετείται τελικά στο αρχικό continuity των Χ-men στα τεύχη #167 και #168 της σειράς Uncanny X-men(Mάρτιος-Απρίλιος 1983).Αξίζει να υπάρχει στη συλλογή σας και σε περίοπτη θέση στη βιβλιοθήκη σας!!
Σπύρος Ανδριανός
Blacksad
Θα ξεκινήσω σήμερα αυτό το άρθρο κάνοντας μία δήλωση(όχι δεν κλείνω το blog ηρεμήστε!!)Λατρεύω τα κόμικ με ζωόμορφους χαρακτήρες!!Από τα Disney και τα Looney Tunes που διάβαζα μικρότερος μέχρι τα πιο "ενήλικα"ή σοβαρά που ανακάλυψα αργότερα Albedo,Critters,Maus,Pogo και Usagi Yojimbo,τα κόμικ με πρωταγωνιστές ζώα πάντα είχαν μία ξεχωριστή θέση στη καρδιά μου.Μέχρι και πολλές δικές μου δουλειές έχουν ζωόμορφους χαρακτήρες...Γενικά υπάρχει τις περισσότερες φορές(ίσως γιατί έχουμε συνδυάσει τα κόμικ με ζώα περισσότερο με Disney,Looney Tunes και άλλα cartoon όπως Barney,Ton&Jerry κτλ.)μια προκατάληψη ότι τα κόμικ αυτά είναι ίσως πιο παιδικά....Ευτυχώς υπάρχουν δουλειές που αναιρούν αυτή τη προκατάληψη και μία από αυτές είναι το θαυμάσιο και εκπληκτικό Blacksad.
Το Blacksad είναι δημιούργημα δύο Ισπανών καλλιτεχνών των Juan Díaz Canales (σενάριο)και Juanjo Guarnido(σχέδιο) το οποίο όμως εκδίδεται πρώτα στη Γαλλία από τις εκδόσεις Dargaud(άν και οι δημιουργοί του είναι Ισπανοί)αφού σε αυτή τη χώρα έχει και τις μεγαλύτερες πωλήσεις και ακολουθεί η Ισπανία ένα μήνα αργότερα.Ο πρωταγωνιστής του είναι ένας μαύρος γάτος, ιδιωτικός ντετέκτιβ που ζει στην Αμερική της δεκαετίας του '50 και αναλαμβάνει διάφορες υποθέσεις εξιχνίασης κάποιου εγκλήματος,ή σαν σωματοφύλακας αφού η υπηρεσία του τόσο στο στρατό(στη διάρκεια του 2ου Παγκοσμίου πολέμου)όσο το επάγγελμα του και τα δύσκολα παιδικά του χρόνια,τον έχουν εξοπλίσει με δύναμη και μαχητικές ικανότητες...Οι δυσκολίες και οι κίνδυνοι είναι αναπόσπαστο στοιχείο της καθημερινότητας του και τον ακολουθούν σε κάθε του βήμα...
Σε ολόκληρο το κόμικ όλοι οι πρωταγωνιστές και μη είναι ανθρωπόμορφα ζώα,και οι δημιουργοί δίνουν τη μορφή τους ανάλογα με το ρόλο που προορίζονται το καθένα...Οι αστυνομικοί είναι συνήθως σκύλοι και αλεπούδες,οι μοιραίες γυναίκες(οι οποίες έχουν περισσότερα ανθρώπινα χαρακτηριστικά σε σχέση με τους αρσενικούς χαρακτήρες)είναι κυρίως γάτες,οι κακοποιοί προέρχονται τις περισσότερες φορές από το βασίλειο των ερπετών(φίδια,σαύρες,κροκόδειλοι),οι μπράβοι είναι δυνατά ζώα όπως ταύροι,αρκούδες κ.τ.λ.
Όσο για το ίδιο το κόμικ θα μπορούσαμε να μιλάμε για ώρες και πάλι δεν θα έφταναν για να περιγράψουμε αυτό το αριστουργηματικό εικονογραφήγημα..Ο Dashiell Hammet και ο Raymond Chadler(ή ο Walter Mosley αν προτιμάτε) συναντούν μία ενήλικη εκδοχή των ηρώων του Disney&Warner bros.Ατμόσφαιρα noir χρωματισμένη με τις πιο hard boiled πινελιές των παλαιών ταινιών του Hollywoοd(με πρωταγωνιστές τον Hamfrey Bogart&Robert Mitcham)τέλεια απεικόνιση της Αμερικάνικης κοινωνίας της δεκαετίας του '50,του εγκλήματος,του ρατσισμού,της Μακαρθικής τρέλας/αντικομουνισμού και της οικονομικής ύφεσης μέσα στη ζούγκλα της γκρίζας μεγαλουπόλεως που ποτέ δεν κοιμάται...Καλογραμμένο έξυπνο σενάριο και σφιχτοδεμένη πλοκή με συνεχείς ανατροπές,αγωνία,περιπέτεια και μυστήριο.Συνδυασμός αστυνομικού noir και κοινωνικοπολιτικού σχολιασμού. Ο Juan Díaz Canales πιστοποιεί σε κάθε τόμο της σειράς και σε κάθε άλλη δουλειά του(όπως και στο Corto Maltesse στη μετά Hugo Pratt εποχή του χαρακτήρα)πόσο ποιοτικός και οξυδερκής σεναριογράφος είναι.
Σχεδιαστικά ο Juanjo Guarnido κυριολεκτικά μεγαλουργεί και βελτιώνεται αισθητά από άλμπουμ σε άλμπουμ..Κάθε λεπτομερέστατο panel είναι από μόνο του ένα μικρό έργο τέχνης.Με τη ρεαλιστικότητα να κυριαρχεί τόσο στους χαρακτήρες(που μολονότι ζωόμορφοι είναι τόσο ανθρώπινοι στις κινήσεις τους και γενικότερα σε όλο το στήσιμο τους)όσο και στο σχεδιασμό των τοπίων,το τρόπο που απεικονίζεται η πόλη,καθώς και τα διάφορα αληθινά μέρη όλα σε ένα καταιγισμό από έντονα,λαμπρά νεροχρώματα τα οποία αλλάζουν ανάλογα με τις καταστάσεις ή τη διάθεση που περνάει ο πρωταγωνιστής δίνοντας ένα εκπληκτικό αποτέλεσμα κάθε φορά που διαβάζεις και μία ιστορία.Πραγματικά ένας σπουδαίος καλλιτέχνης που έχει να δώσει πολλά ακόμη στο χώρο της 9ης τέχνης!!
Πολλά ιστορικά πρόσωπα εμφανίζονται στη σειρά το καθένα με τη μορφή που θα του ταίριαζε σαν ζώο.Ο πρόεδρος της Αμερικής είναι αετός,σε κάποια ιστορία ο Hitler εμφανίζεται με τη μορφή γάτου(ίσως ένα hommage στο κόμικ του Art Spiegelman "Maus" για το οποίο θα μιλήσουμε σε μελλοντικό μας άρθρο)ενώ ο Γερουσιαστής Joseph McCarthy που χαρακτήρισε ολόκληρη τη δεκαετία του '50 παίρνει τη μορφή κόκορα!!
Το κόμικ έχει αποσπάσει βραβεία(μεταξύ αυτών 2 Eisner awards,βραβείο στο διεθνές φεστιβάλ κόμικ της Angoulême)ενώ όλη η σειρά κυκλοφορεί σε παραπάνω από 20 χώρες(μεταξύ των οποίων η Ελλάδα,η Ιαπωνία,η Ιταλία,η Κίνα,η Ρωσία,η Γερμανία,η Τουρκία κ.τ.λ.)Έχουν κυκλοφορήσει συνολικά 5 τόμοι της σειράς μέχρι στιγμής(ενώ ετοιμάζεται ο έκτος και ο έβδομος)ενώ το ενδιαφέρων τους για να γίνει η σειρά ταινία έχουν εκφράσει σκηνοθέτες όπως ο Louis Leterrier(the Transporter)όσο και ο Alexandre Aja (Τhe Hills have eyes).
Oι 3 πρώτοι τόμοι έχουν κυκλοφορήσει στην Αμερική σε μία έκδοση από τη Dark Horse(καθώς και το 4ο και 5ο τόμο με βοήθεια στη μετάφραση από τον Neal Adams παρακαλώ!!)ενώ στη χώρα μας η σειρά δημοσιεύονταν στο εβδομαδιαίο ένθετο της Ελευθεροτυπίας για τα κόμικς το θρυλικό "9" ενώ αργότερα βγήκαν σαν αυτόνομοι οι 3 πρώτοι τόμοι.Σας το προτείνω ανεπιφύλαχτα!!!!
Οι τόμοι της σειράς είναι οι εξής:
1 Quelque part entre les ombres Nοέμβριος 2000(Κάπου ανάμεσα στις σκιές 2003)
2 Arctic-Nation, Μάρτιος 2003(Αρκτικό Έθνος 2007)
3 Âme Rouge, Νοέμβριος 2005(Κόκκινη ψυχή 2009)
4 L'Enfer, le silence,Σεπτέμβριος 2010
5 Amarillo,Νοέμβριος 2013
Σπύρος Ανδριανός
Σήμερα σαν καλεσμένο στο Skits@kia Friend's edition έχουμε τη χαρά και την τιμή να έχουμε κοντά μας έναν αγαπημένο καλό μου φίλο και δημιουργό τον ταλαντούχο κύριο Γαβριήλ Τομπαλίδη με ένα αξιοζήλευτο βιογραφικό!!!Μας το παρουσιάζει ο ίδιος!!
Τόπος και ημερομηνία γέννησης: Νίκαια Αττικής 9/9/1968
ΣΠΟΥΔΕΣ
- Μαθήματα Σχεδίου-Ζωγραφικής στο Εργαστήρι Ελευθέρων Σπουδών «ΠΛΑΚΑ» (1986-1988).
- Μαθήματα Ζωγραφικής στο Εργαστήρι του Άγγελου Αντωνόπουλου, καθηγητή της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών Αθηνών (1988-1990).
- Φοίτηση στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Βενετίας, τμήμα Ζωγραφικής (1991).
- Συνέχιση των σπουδών στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μιλάνου και αποφοίτηση με Άριστα από το τμήμα Ζωγραφικής-Ιστορίας Τέχνης-Χαρακτικής-Καλλιτεχνικής Ανατομίας (1991-1995).
- Επίσης κατά τη διάρκεια των σπουδών του στο Μιλάνο αποκτήθηκαν και οι παρακάτω ειδικότητες :
§ Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης
§ Σκηνογραφία
§ Ανθρωπολογία
§ Παιδαγωγία
§ Αισθητική Αντίληψη
§ Βιομηχανικό Design
§ Οργάνωση χώρου
§ Ενδυματολογία.
1996 – 1998 Υπηρετεί τη θητεία του στον Ελληνικό Στρατό .
ΕΚΘΕΣΕΙΣ
- 1992 Εκθεσιακός χώρος Ξενοδοχείου Hilton (Κέρκυρα).
- 1992 Συμμετοχή στην «Β Πανελλήνια Έκθεση Κόμικς» στον ΜΥΛΟ (Θεσσαλονίκη).
- 1993 «3993» Εκθεσιακός χώρος BRERA (Milano).
- 1995 «Previews» Εκθεσιακός χώρος BRERA (Milano).
- 1995 «Previews» happening στο Club Plastic (Milano).
- 1995 «Anni 90 Arte A Milano» στην Γκαλερί «Open Space».
- 1995 ( Ατομική ) “Ad omicidio commeso” BRERA (Milano).
- 1995 «The Phoenix Project» Video Installation στην Γκαλερί «Arte Aparte» (Milano).
- 1995 Συμμετοχή στην «Γ Πανελλήνια Έκθεση Κόμικς» στον ΜΥΛΟ (Θεσσαλονίκη).
- 1996 Έκθεση Video Art «01» Εκθεσιακός χώρος BRERA (Milano).
- 1999 Συμμετοχή στην έκθεση της Πανελλήνιας Εταιρείας Λόγου και Τεχνών, «Άνοιξη 99» σε συνεργασία με το Δήμο Αμαρουσίου.
- 1999 Ομαδική έκθεση «Αιγαίο 99» υπό την αιγίδα της Π.Ε.Λ.Τ. σε συνεργασία με το Δήμο Ικαρίας.
- 1999 Ομαδική έκθεση στη Θίσβη Βοιωτίας υπό την αιγίδα της Π.Ε.Λ.Τ.
- 2000 Ομαδική έκθεση στο Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα Μερκούρη»
- 2000 Συμμετοχή στην έκθεση comics στην Α.Σ.Ο.Ε. (Αθήνα)
- 2002 Ομαδική έκθεση στην Ένωση Αποφοίτων Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών (ΕΠΑΣΚΤ).
- 2003 Ατομική έκθεση στην ΕΠΑΣΚΤ με τίτλο «Σιωπηρή Συνωμοσία»
- 2003 Ομαδική έκθεση ζωγραφικής στον ΟΛΠ .
- 2003 Ομαδική έκθεση ζωγραφικής στους χώρους της ΕΠΑΣΚΤ στην Πλάκα στα πλαίσια της θεματικής «Δέντρο-Κορμός –Εστία».
- 2003 Συμμετοχή στην 1η ¨Έκθεση Κόμικς και Εικονογράφησης που διοργανώνει το Πανεπιστήμιο Πειραιά.
- 2004 Ομαδική έκθεση ζωγραφικής στο Πολιτιστικό Κέντρο Ύδρας στα πλαίσια
- της θεματικής «Δέντρο-Κορμός –Εστία»
- 2004 Ομαδική έκθεση « Σχέδιο –Σχέδιο» στην ΕΠΑΣΚΤ.
- 2004 Ομαδική έκθεση ζωγραφικής στο Νεώριο Χανίων σε συνεργασία με το Δήμο Χανίων στα πλαίσια της θεματικής «Δέντρο-Κορμός –Εστία».
- 2005 Ομαδική έκθεση ζωγραφικής σε συνεργασία με τους ‘Γιατρούς του Κόσμου’
- για τους πληγέντες από το Τσουνάμι.
- 2009 Ομαδική έκθεση ζωγραφικής στον πολυχώρο «Π» ,στο Γκάζι.
- 2013-Ατομική έκθεση ζωγραφικής στο Da Capitano στον Πειραιά
ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ – ΑΛΛΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
2002- Σχέδια και Animation για ενημερωτικό Video της Φαρμακευτικής Εταιρείας BOEHRINGER INGELHEIM.
2003 -Σειρά μαθήματων ζωγραφικής σε παιδία 6-12 ετών σε συνεργασία με το Σύλλογο Γονέων του 10ου Δημοτικού σχολείου Πειραιά .
2003 -Οργάνωση της 1ης Πανελλήνιας Έκθεσης Κόμικς και Εικονογράφησης «Εν Αιθρία» (Αθήνα-Ιωάννινα) .
2004- Εκδοση της τετραμηνιαίας βραβευμένης ανθολογίας Ελληνικού κόμικς ΚΑ-POW .
2004 - Οργάνωση της 2ης Πανελλήνιας Έκθεσης Κόμικς και Εικονογράφησης «Εν Αιθρία» (Αθήνα-Ιωάννινα) .
2005 - Οργάνωση της 3ης Πανελλήνιας Έκθεσης Κόμικς και Εικονογράφησης «Εν Αιθρία» (Αθήνα – Ιωάννινα -Άρτα ).
2005 -Συμμετέχει στην εικονογράφηση της ανθολογίας των στίχων του συνθέτη Βαγγέλη Βαζαίου (Εκδόσεις Πατάκη) .
2006-Workshop με τίτλο "Creative Storytelling: From Layouts to Pencils" στα πλαίσια του Comicdom Con Athens 2006.
2007- Οργάνωση της 4ης Πανελλήνιας Έκθεσης Κόμικς και Εικονογράφησης «Εν Αιθρία»(Αθήνα).Στα 4 αυτά χρονιά εχούν συμμετάσχει περισσότεροι από 90 καταξιωμένοι ¨Έλληνες δημιουργοί .
2010-Στο πλαίσιο των παράλληλων εκδηλώσεων του 23ου Πανοράματος Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου συμμετεί στην έκθεση στους χώρους του Αττικόν και του Απόλλωνα με έργα 13 εικονογράφων που εμπνεύστηκαν από τον «Μαχαιροβγάλτη» του Γιάννη Οικονομίδη.
2011-Πάραδοση σεμιναρίων στα καταστήματα Public Αθηνών και Θεσσαλονίκης για την δομή και την δημιουργία εικονογραφημένων ιστοριών .
2012-2013-Δημοσίευση στο wildthing.gr του web strip “Beyond History “.
2013-Έκδοση του comics ‘ΓΙΟΡ’ και παρουσιασή του στο Comicdom Athens 2013.
2014-Συμμετοχή με ομάδα Ελλήνων καλλιτεχνών υπό την αιγίδα του Comicworld στο μεγαλύτερο συνέδριο comics και εικονογράφησης στο Ηνωμένο Βασίλειο ,το London Super Comic Convention.
2014-Καλλιτεχνικός διευθυντής της Οργάνωση της 5ης Πανελλήνιας Έκθεσης Κόμικς και Εικονογράφησης «Εν Αιθρία» στον πολυχώρο προβολής και προώθησης εφαρμοσμένων τεχνών ‘THE BOX’ σε συνεργάσια με το Comicdom..
2014-Συμμετέχει στο φιλανθρωπικό event : Σχεδιάζοντας Ξανά Τα 10 Κορυφαία Εξώφυλλα Comics που διοργανώνει το Comicdom Con στα πλαίσια του Comicdom Con Athens 2014 μαζί με Έλληνες και ξένους δημιουργούς (Ηλίας Κυριαζής , Simon Bisley, Emanuela Lupaccino κ.α. )
2015 -Αυτοέκδοση του «Ιστορίες για πέταμα »
2016- Συμμετοχή στην έκθεση comics και εικονογράφησης “Ενός Κακού, Μύρια Έπονται”
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ (2000-2008)
Συμμετείχε και δημιούργησε χαρακτήρες και animation στα εξής προγράμματα :
ΣΑΣ ΑΡΕΣΕΙ Η ΜΟΥΣΙΚΗ; (Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ):Αρχαίοι Πολιτισμοί Μέρος Α’.6 ́04 ́ ́
ΣΑΣ ΑΡΕΣΕΙ Η ΜΟΥΣΙΚΗ; (Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ):Αρχαίοι Πολιτισμοί Μέρος Β’.5 ́24 ́ ́
ΣΑΣ ΑΡΕΣΕΙ Η ΜΟΥΣΙΚΗ; (Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ):Αφρική, Νότια Αμερική. 4 ́44 ́ ́
ΣΑΣ ΑΡΕΣΕΙ Η ΜΟΥΣΙΚΗ; (Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ):Η Όπερα – Α ́ Μέρος. 4 ́46 ́ ́
ΣΑΣ ΑΡΕΣΕΙ Η ΜΟΥΣΙΚΗ; (Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ):Η Όπερα – Β ́ Μέρος. 5 ́05 ́ ́
ΣΑΣ ΑΡΕΣΕΙ Η ΜΟΥΣΙΚΗ; (Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ):Από τα πρώτα Χριστιανικά χρόνια στο Μεσαίωνα . 5 ́.03 ́ ́
ΣΑΣ ΑΡΕΣΕΙ Η ΜΟΥΣΙΚΗ; (Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ):Θρησκευτική και λαϊκή μουσική στο Μεσαίωνα. 4 ́.36 ́ ́
ΣΑΣ ΑΡΕΣΕΙ Η ΜΟΥΣΙΚΗ; (Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ):Ο δρόμος προς την Αναγέννηση.
5 ́.15 ́ ́
Τεχνική και Επαγγελματική Εκπαίδευση –Κομμωτική Τέχνη -15 ́34 ́ ́
ΧΡΩΜΑΤΟΙΣΤΟΡΙΕΣ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 1:-Ακριθάκης
ΧΡΩΜΑΤΟΙΣΤΟΡΙΕΣ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 2 –Γαίτης
ΧΡΩΜΑΤΟΙΣΤΟΡΙΕΣ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 3-Βασιλείου
ΒΙΟΛΟΓΙΑ - ΑΓΩΓΗ ΥΓΕΙΑΣ -ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ - ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΤΡΟΦΙΜΩΝ 12 ́51 ́ ́
ΒΙΟΛΟΓΙΑ - ΑΓΩΓΗ ΥΓΕΙΑΣ -ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ - ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΝΗ
13 ́35 ́ ́
ΒΙΟΛΟΓΙΑ - ΑΓΩΓΗ ΥΓΕΙΑΣ -ΟΙ ΣΑΜΠΟΤΕΡ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ 13 ́44 ́ ́
‘’Παραμυθολογίες’’ –Επεισόδιο Α’ – Ήρα 5 ́51 ́
‘’Παραμυθολογίες’’ –Επεισόδιο Β’ – Απόλλων 6 ́00 ́
Αnimation στη μικρού μήκους ταινία κινουμένων σχεδίων «Ένα τρίγωνο στη χώρα των κύκλων » στα πλαίσια του προγράμματος κατά του ρατσισμού υπό την αιγίδα της ΕΡΤ και του Υπουργείου Πολιτισμού .Διάρκεια 2 ́59 ́ ́
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
Μέλος της Ένωσης Αποφοίτων Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών (ΕΠΑΣΚΤ).
Μέλος του Εικαστικού Επιμελητηρίου Ελλάδος από το 1996 .
Πρόεδρος της Ενωσης Πτυχιούχων Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών ( Ε.Π.Α.Σ.Κ.Τ. ) την περίοδο 2004 – 2005.
Freddy Lombard
Ο Freddy Lombard ή απλά ο ''ενήλικος'' Tin Tin όπως θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ήταν δημιούργημα του Γάλλου σχεδιαστή Yves Chaland με μεγάλη θητεία σε περιοδικά όπως το Metal Hurlant και Ah Nana.Το επίθετο του χαρακτήρα είναι ακριβώς το ίδιο με το όνομα της εταιρείας πoυ δούλευε τότε ο δημιουργός.
Ο Freddy είναι ένας νεαρός τυχοδιώκτης που μαζί με τους δύο φίλους του,την Dina και τον Sweep,προσπαθούν απλά να επιβιώσουν στη ζούγκλα της πόλης,και να μαζέψουν λεφτά για να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους,αφού μονίμως είναι άφραγκοι...Αυτό τους οδηγεί τις περισσότερες φορές σε συναρπαστικές αλλά και επικίνδυνες περιπέτειες..
Από τις ζούγκλες της Αφρικής,σε απομακρυσμένα κάστρα του Βελγίου και μέχρι τις εσωτερικές αναταράξεις στη Βουδαπέστη,τα μυστήρια τους ακολουθούν πάντα σαν τις σκιές τους...Και ο κίνδυνος έχει μπολιάσει βαθιά στις ψυχές τους και έχει γίνει αναπόσπαστο στοιχείο της καθημερινής τους ζωής.
Αν και ο χαρακτήρας του Freddy Lompard αποτελεί κατά κάποιον τρόπο έναν "κλώνο" του Tin Tin τουλάχιστον εμφανισιακά,μόνο το τσουλούφι(και ενίοτε το παλτό)μοιάζουν να είναι ίδια...Ο ήρωας(ποίο κλοσάρ σε σχέση με τον Tin Tin,και τσιμπημένος με την Dina) και οι ιστορίες του Chaland έχουν μία πιο ενήλικη χροιά σε σχέση με αυτές του Herge(ειδικά τις πρώτες του)αν και ο ίδιος ο Chaland καταφεύγει ώρες ώρες σε κάποια στερεότυπα όπως και εκείνος, θέλοντας να αποδώσει στις ιστορίες του καλύτερα το κλίμα της δεκαετίας του '30 όπου αναφέρονται.Η αφήγηση ξεφεύγει ώρες ώρες και ο δημιουργός καταφεύγει και σε πιο "ποιητικά" μονοπάτια που ίσως μπερδέψουν τον όχι και τόσο υποψιασμένο αναγνώστη...Bασικά ο Chaland με τον Freddy Lombard τιμά το δάσκαλο Jije και την παλαιότερη δημιουργία του τον Jojo που είχε δημιουργήσει για την εφημερίδα Le Croise στα τέλη της δεκαετίας του '30.
Σχεδιαστικά ο Chaland δεν ακολουθεί τόσο τη λεγόμενη καθαρή γραμμή του Herge,όσο μία αναβίωση της σχολής Marcinelle που ακολουθούσαν Βέλγοι δημιουργοί τη δεκαετία του '40 ,που δούλευαν κυρίως στο εβδομαδιαίο περιοδικό Spirou(Morris,Fraquin,Peyo,Will κ.α.)συνδυάζοντας το καρτουνίστικο με το ρεαλιστικό σχέδιο,επιμένοντας ωστόσο στη κίνηση(ενώ η καθαρή γραμμή ήταν περισσότερο σχηματική).Προσωπικά στο σχέδιό του βλέπω και μερικά στοιχεία από τις δουλειές του Ted Benoit.
Η σειρά έβγαλε 5 μόνο άλμπουμ και τερματίστηκε άδοξα με το θάνατο του δημιουργού σε ηλικία μόλις 33 ετών το 1990 σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα...
Στην Ελλάδα έχουν κυκλοφορήσει 2 άλμπουμ(το 2ο και το 3ο της σειράς)από τις εκδόσεις Μοdern Times στα τέλη της δεκαετίας του '90.Ο Freddy Lombard είναι η μόνη δουλειά του Chaland που έχει μεταφραστεί στην αγγλική γλώσσα και έχει κυκλοφορήσει σε 2 τόμους το 2002 και 2004 ενώ οι εκδόσεις Humanoids έχουν κυκλοφορήσει όλη τη σειρά σε έναν σκληρόδετο τόμο το 2015.Έχουν κυκλοφορήσει τα παρακάτω άλμπουμς
1.Le testament de Godefroid de Bouillon(1981)
2.Le cimetière des éléphants(1984 -Νεκροταφείο Ελεφάντων)
3.La comète de Carthage(1986-Ο Κομήτης της Καρχηδόνας)
4.Vacances à Budapest(1988)
5. F.52 (1989)
Σπύρος Ανδριανός
Dark Knight 3(DKIII) The Master Race
Mε το σημερινό μας άρθρο φτάνουμε στο τέλος του αφιερώματος στη λεγόμενη Dark Knight Trilogy του Frank Miller(που ξεκίνησε με το Dark Knight Returns το 1986 και το Dark Knight strikes again το 2001)με την κυκλοφορία του τρίτου μέρους της ιστορίας το Dark Knight 3 the Master Race που κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο του 2015 και ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο του 2017 σε 9 τεύχη.Εδώ όμως ο Miller δεν τα κάνει όλα μόνος του(και με καταστροφικά αποτελέσματα όπως είδαμε στο προηγούμενο άρθρο μας για το Dark Knight strikes again)αλλά έχει βοήθεια τόσο στο σενάριο(Azzarello)όσο και στο σχέδιο που το αναλαμβάνουν ολοκληρωτικά οι Andy Kubert & Klaus Janson(εκτός από κάποια one shots κόμικ μέσα στο κόμικ,με τους βασικούς χαρακτήρες της σειράς που τα σχεδίασε ο ίδιος ο Miller με σαφώς καλύτερη αισθητική τουλάχιστον σε σχέση με το Dark Knight 2).
Βρισκόμαστε 3 χρόνια μετά τα γεγονότα της προηγούμενης σειράς...Ο άνθρωπος νυχτερίδα είναι για μία ακόμα φορά εξαφανισμένος,οSuperman κυριολεκτικά "στον πάγο" στο fortress of solitude και η Wonder Woman στη Themiscyra μεγαλώνει τον γιο που έχει αποκτήσει μαζί του...Ο Ray Palmer δέχεται την επίσκεψη της κόρης του Superman που του ζητάει να επαναφέρει στο κανονικό τους μέγεθος τους κατοίκους της πόλης του Kandor,ενώ η επιθεωρητής Yindel και η αστυνομία δέχεται αναφορές για θεάσεις ενός μασκοφόρου χαρακτήρα που όλα δείχνουν ότι πρόκειται για τον Βat Man και τελικά όταν τον συλλαμβάνουν βλέπουν ότι πρόκειται για την former Robin&Catgirl σύντροφο στη μάχη του Wayne,Carrie Kelley.H οποία τους αποκαλύπτει ότι ο Bruce Wayne έχει πεθάνει αφού ποτέ δεν ξεπέρασε τα βασανιστήρια που υπέστη στα χέρια του Lex Luthor....
Κατά τη μεταφορά της στις φυλακές η Carrie δραπετεύει με τη βοήθεια του Bat Mobile που ενεργοποιείται από την ίδια την Carrie.Στο μεταξύ ο Ray Palmer κατορθώνει να επαναφέρει την πόλη του Kandor στο κανονικό τους μέγεθος και κάνει μία συνταρακτική ανακάλυψη,όταν βλέπει ότι οι περισσότεροι πολίτες της έχουν αποδεκατισθεί από μία κάστα Kandorιανών μέλη μίας σέκτας με αρχηγό τον Quar...Oι οποίοι τον βγάζουν από τη μέση..Η Carrie γυρίζει στην Batcave όπου αποκαλύπτεται ότι ο Bruce Waye είναι ζωντανός αν και αδύναμος...
Η νέα φυλή υπεράνθρωπων του Kandor με ανακοίνωσή τους απαιτούν από τους κατοίκους της γης να υποταχθούν σε αυτούς,ενώ η κόρη του Superman είναι με το μέρος τους...Ο Wayne γνωρίζοντας ότι είναι αδύναμος για να τους πολεμήσει,αποφασίζει να επαναφέρει τον Superman ταξιδεύοντας με τη Carrie ως το fortress of solitude....Όταν το κάνει αυτό και τον ειδοποιεί τι έχει συμβεί ο Superman παίρνει τη κατάσταση στα χέρια του και αποφασίζει να αντιμετωπίσει την απειλή...Τα πράγματα όμως δεν είναι τόσο απλά όταν ανακαλύπτει ότι η κόρη του είναι μέλος των Kandorιανών και αυτή του η αδυναμία θα του στοιχίσει την ήττα του στα χέρια τους,ενώ ο Quar διατάζει τη πόλη του Gotham να του παραδώσουν τον Bat Man αλλιώς θα τη καταστρέψει ολοσχερώς...Με τον Superman εκτός μάχης και παγιδευμένο στα βάθη του ωκεανού,τη Wonder Woman να κρατά τα χαρτιά της ακόμα κλειστά,η αποστολή του Bat Man γίνεται ακόμα δυσκολότερη από ποτέ...Πώς θα καταφέρει να σταματήσει την απειλή του Quar που διαθέτει έναν στρατό υπεράνθρωπων;;;
Σαφώς κλάσεις ανώτερο του Dark Knight strikes again(που αποτελούσε το χειρότερο για εμένα sequel για ένα τόσο κλασσικό έργο όπως το Dark Knight returns και όχι μόνο)από το DK3 the master race λείπουν τα Millerικά αυτά στοιχεία που ειδικά μετά τη δεκαετία του '90 υπάρχουν διάχυτα στις περισσότερες δουλειές του(άσκοπη βία,κακό σχέδιο και πολιτικές αναφορές)...Ο Αzzarello που φυσικά έχει γράψει το μεγαλύτερο μέρος του σεναρίου,δημιουργεί μία στιβαρή ιστορία με αρχή,μέση και τέλος,στην οποία δεν χάνεσαι μέσα σε πολιτικοκοινωνικά μηνύματα,άσκοπες αναφορές και ειρωνεία για την Αμερική και τα ιδανικά της γιατί και αυτή η συνταγή ειδικά μαγειρεμένη από τον Miller,χόρτασε,μπούχτισε και κούρασε πλέον το αναγνωστικό κοινό....
Σίγουρα τα tie ins τεύχη μέσα στο κάθε τεύχος,δείχνουν έναν βελτιωμένο Miller(σεναριακά αν όχι σχεδιαστικά τουλάχιστον όσο θα θέλαμε)αλλά δεν μπορώ να φανταστώ πώς θα ήταν γραμμένο το main κόμικ άν δεν υπήρχε και το "magic touch" του Azzarello στη σειρά...Βέβαια θα έχω την ευκαιρία να ικανοποιήσω την περιέργεια μου στη τέταρτη συνέχεια της σειράς,γιατί ναι φίλοι μου ο Miller ανακοίνωσε ότι θα υπάρχει και άλλη συνέχεια της ιστορίας(θα δείτε επίσης και μία εξέλιξη στο DK3 που θα το επιτρέψει αυτό)αυτή τη φορά γραμμένη αποκλειστικά από τον ίδιο......
Για το σχέδιο όταν βλέπεις τα ονόματα των βετεράνων Andy Kubert και Klaus Janson δεν μπορείς παρά να περιμένεις μία πολύ καλή δουλειά τόσο στο σχεδίασμα όσο και στο μελάνωμα...Ειδικά όταν τα συγκρίνεις με το σχέδιο του Miller στα tie in τευχάκια βλέπεις τη διαφορά σαν τη νύχτα με τη μέρα...Δυναμικές φιγούρες,σωστή ανατομία σωμάτων(όχι αφηρημένη τέχνη πoυ επιδίδεται τα τελευταία χρόνια ο Miller και το ονομάζουμε διαιρετικό στυλ)λεπτομερειακά banground,δεν είναι τυχαίο ότι και οι δύο καλλιτέχνες σταθερά εδώ και χρόνια είναι το συνώνυμο της ποιότητας και της πάντα καλής δουλειάς.
Επίσης ο Azarrello επιτέλους αποκαθιστά τη φήμη του ανθρώπου ατσάλι που πραγματικά ο Miller είχε λίαν επιεικώς ξεσκίσει στα 2 προηγούμενα stories(λακές στο πρώτο,ανίκανος στο δεύτερο)και επιτέλους βλέπουμε τον Superman όπως ακριβώς πρέπει να είναι και του αξίζει στη πολύχρονη ιστορία του.Πραγματικά εδώ ο άνθρωπος του αύριο λάμπει και κλέβει τη παράσταση ακόμα και απο τον Bat Man!!!
Σίγουρα ο μύθος του Dark Knight θα συνεχίσει να μας απασχολεί για αρκετά χρόνια ακόμη,και άλλοτε θα μας εκπλήσσει ευχάριστα άλλοτε ίσως δυσάρεστα...Ελπίζω πάντα για το πρώτο.Ποιός άλλωστε δεν θέλει να διαβάζει μια πραγματικά καλή δουλειά;;
Το κόμικ κυκλοφόρησε και στα ελληνικά σε διμηνιαία τεύχη από την Anubis.
Σπύρος Ανδριανός
The Dark Knight Strikes Again
Μπορεί άραγε ένας δημιουργός να επαναλάβει(ή και να ξεπεράσει)το αριστούργημα του;Στις περισσότερες περιπτώσεις όχι καθώς το αριστούργημα που δημιούργησε είναι καταραμένο να μην ξεπεραστεί όσο και αν προσπαθήσει...Βλέπετε ο πήχης ανεβαίνει πάρα πολύ ψηλά και το ίδιο και οι απαιτήσεις του κοινού στο οποίο έχεις δώσει ένα τέτοιο αριστούργημα..Σε αυτή τη περίπτωση θα μας δώσει ένα μεν πολύ καλό και αξιοπρεπέστατο έργο που μπορεί να μην ξεπεράσει το προηγούμενο,θα σταθεί όμως χωρίς φόβο δίπλα του,θα το συμπληρώσει και θα συνεχίσει τη παράδοση του...
Στη περίπτωση του Dark Knight returns είχαμε να κάνουμε με ένα αριστούργημα που όπως αναφέραμε σε προηγούμενο άρθρο, δημιούργησε μία νέα εποχή για τα κόμικς και έκανε το κοινό να δει την 9η τέχνη με τη σοβαρότητα που της αξίζει...Πώς μπορείς να ξεπεράσεις ένα τέτοιο αριστούργημα;Όπως ανέφερα και παραπάνω απλά δεν μπορείς...Το Dark Knight Strikes back όμως όπως ονομάστηκε το sequel του Dark Knight Returns που κυκλοφόρησε 15 χρόνια αργότερα σε 3 τεύχη(Δεκέμβριο 2001-Ιούλιο 2002)δεν κατάφερε να σταθεί έστω στο ύψος των περιστάσεων και αν δεν ξεπερνούσε(που είπαμε δεν μπορούσε)τουλάχιστον να σταθεί επάξια δίπλα στο προκάτοχο του...
Στη συνέχεια λοιπόν του Dark Knight mythos και της ιστορίας μας βρισκόμαστε 3 χρόνια μετά τα γεγονότα της πρώτης σειράς.Ο κόσμος πιστεύει ότι ο Bruce Wayne είναι νεκρός,ο Bat Man λειτουργεί underground και κρυμμένος στις σκιές με τη βοήθεια της Carrie Kelley(που στη προηγούμενη σειρά ήταν η Robin και τώρα η Cat girl)καθώς και του προσωπικού του στρατού των Bat boys(πρώην mutans)αντιμετωπίζουν τα κακώς κείμενα ενός κόσμου που διοικείται από έναν ψεύτικο και εικονικό πρόεδρο,αλλά στην πραγματικότητα πρόκειται για τη δικτατορία του Lex Luthor...Ο κόσμος απλά σε μία παθητική στάση αναλώνεται στο να παρακολουθεί τα γυμνά(στη κυριολεξία)νέα και ανόητα και φλύαρα talk shows...Ο BatMan και οι συνεργάτες του ελευθερώνουν κάποιους φυλακισμένους ήρωες(Αtom,Flash,plastic Man)με σκοπό να πολεμήσουν μαζί ενάντια σε αυτή τη δικτατορία,ενώ άλλοι όπως ο Superman,Captain Marvel & Wonder Woman παραμένουν "δέσμιοι" της απραξίας τους καθώς ο Luthor απειλεί να κάνει κακό σε δικά τους πρόσωπα...(στη περίπτωση του Supes πρόκειται για τους κατοίκους της πόλης του Kandor που ζουν σε σμίκρυνση σε μία γυάλα)...
Ο εικονικός και ψεύτικος πρόεδρος Rickard(τεχνολογικό δημιούργημα του Luthor και του Brainiac)θορυβημένος από τη δράση του Wayne έστω και από το περιθώριο,διατάζει τον Superman να τον εξοντώσει.Πράγμα που αποτυγχάνει να κάνει στην επίθεση του στη batcave...Τα media επαινούν τις προσπάθειες των bat boys και της cat girl,και για πρώτη φορά μετά από χρόνια ο κόσμος αρχίζει να αποκτά τη πίστη του στους ήρωες...Στο μεταξύ ένα πλάσμα που θυμίζει τον Joker επιτίθεται και σκοτώνει ενεργούς ή μη σούπερ ήρωες όπως ο Martian Manhunter(τον οποίο ο Question προσπαθούσε να πείσει να βοηθήσει τον Bat Man στο έργο του)τον Guardian και τον Creeper...Απο την άλλη ο Superman και ο Captain Marvel προσπαθούν να σταματήσουν την επίθεση ενός εξωγήινου τέρατος στη Metropolis(που απλά πρόκειται για τον Brainiac)στη προσπάθεια όμως σκοτώνεται ο Captain Marvel ενώ ο Superman σώζεται τη τελευταία στιγμή απο τη κόρη του(και της Wonder Woman)Lara που τόσα χρόνια κρύβονταν στο Paradise island και εκπαιδεύονταν από τη μητέρα της...Supes,Woner Woman και Lara αποφασίζουν να βοηθήσουν τον Bat Man στο έργο του...
Σε μία προσπάθεια να μάθουν τα διαβολικά σχέδια της διεφθαρμένης κυβέρνησης η Lara "παραδίνεται" στον Brainiac και ο Bat Man "αιχμαλωτίζεται"απο τον Luthor όπου ο τελευταίος θα τον βασανίσει με βίαιο τρόπο....Ο Luthor όμως δεν σταματά εκεί αφού σκοπός του είναι να εξαπολύσει δορυφόρους για να εξαλείψει τον μισό πληθυσμό της γης.....Θα καταφέρει ο Bat Man να τον σταματήσει;;Και ποιος είναι αυτός ο μυστηριώδης Joker που σπέρνει τον θάνατο στο πέρασμά του;;;
Πέρα λοιπόν από το μπερδεμένο και "φορτωμένο" σενάριο,με τις γνωστές υπερβολές που χαρακτηρίζουν τον Miller από το 1990 και μετά(πολύ και άσκοπη βία,μαύρο χιούμορ που σε πολλές περιπτώσεις δεν χρειάζεται)έχουμε και ένα σχέδιο που κυριολεκτικά έχει γίνει στο "πόδι" μάλλον μέσα στα μέσα συγκοινωνίας που χρησιμοποιούσε ο δημιουργός για να κάνει τις διαδρομές του...Φιγούρες σχεδιασμένες χωρίς τη παραμικρή υποψία σωστής ανατομίας,σχεδόν γελοιογραφικές τις περισσότερες φορές(σαν να ξεπήδησαν από cartoon&comic strip Κυριακάτικων εφημερίδων)μοιάζουν σαν να πρόκειται για το τελικό αποτέλεσμα ενός άγριου μεθυσιού του δημιουργού ή έστω για τα σχέδια του από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού που απλά η μητέρα του έδωσε στη δημοσιότητα...Το έντονο χρώμα της Lynn Varley(και ειδικά μία επιμονή στο πράσινο του στοματικού διαλύματος)και οι περαιτέρω πειραματισμοί της δεν σώζουν καθόλου τη κατάσταση...
Ο Μiller για μια ακόμα φορά προσπαθεί να ειρωνευτεί με καυστικό και λίγο υπερβολικό τρόπο την μοντέρνα Αμερική και τα ιδανικά της αλλά κάπου στη πορεία χάνει και ο ίδιος τη μπάλα(π.χ. στη περίπτωση που ο Superman εξηγεί στη κόρη του Lara για το sex,η επίθεση του Bat Man στον Luthor τον οποίο σημαδεύει με το σημάδι του Ζορό λέγοντας "striking terror.Best part of the job!!)ενώ δεν έχουμε καθόλου ανάπτυξη χαρακτήρων όπως γίνονταν στο Dark Knight Returns.....O Superman παρουσιάζεται όχι σαν λακές του Προέδρου όπως προηγουμένως αλλά τελείως ανίκανος,ηττημένος,αναποφάσιστος,παραδομένος....Η τέλεια απεικόνιση για τον μεγαλύτερο σούπερ ήρωα των κόμικς....Η δέ επίθεση του Brainiac στη Metropolis και η καταστροφή της ξυπνά στο αναγνωστικό κοινό άσχημες μνήμες από την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου.....
Το DK2(όπως γραφόταν για συντομία και για να θυμίζει επίσης sequel ταινιών)απέτυχε σε όλους τους τομείς αν όχι να συναγωνιστεί τουλάχιστον να σταθεί επάξια δίπλα σε ένα μεγάλο έργο όπως ήταν ο προκάτοχός του...Θα μπορούσε κάλλιστα να μην υπάρχει καν και πάλι δεν θα χαλούσε τίποτα στην ιστορία ολόκληρου του Dark Knight mythos....Ευτυχώς η τρίτη συνέχεια(DK3 the master race 2015-2017 )είναι σε καλύτερο επίπεδο αλλά γι αυτό θα μιλήσουμε στο επόμενο άρθρο μας....
Το Dark Knight Strikes back(DK2) κυκλοφορεί και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Anubis.
Σπύρος Ανδριανός
THE DARK KNIGHT RETURNS
Πραγματικά από όλα τα άρθρα που έχω γράψει μέχρι στιγμής το να κάνω ένα review για το αριστουργηματικό αυτό κόμικ του Frank Miller,μου φάνηκε τόσο άσκοπο.Τι μπορεί να πείς για ένα κόμικ που σημάδεψε μία ολόκληρη εποχή,δημιούργησε(μαζί με το Watchmen του Moore)μια νέα - τη λεγόμενη σκοτεινή εποχή των κόμικ(dark age)έκανε τον κόσμο να δει τα κόμικ με άλλο μάτι και να μην τα θεωρεί παιδικά αναγνώσματα και ξανάκανε δημοφιλή τον άνθρωπο νυχτερίδα στο αναγνωστικό κοινό, καθιερώνοντας την εικόνα του σκοτεινού ιππότη έτσι όπως την ξέρουμε μέχρι σήμερα σε κόμικ και κινηματογράφο(μέσα από δημιουργούς όπως οι Tim Burton,Christopher Nolan,Scott Snyder κ.α.)...Σε τέτοια αριστουργήματα δεν χωράει κριτική παρ' όλα αυτά θα μιλήσουμε για ένα πραγματικά σπουδαίο έργο...
Όπως έχει γίνει αποδεκτό από όλους,ο Miller στη δεκαετία του '80 βρισκόταν στη πιο δημιουργική εποχή του,ότι έπιανε(σε τίτλο)το μετέτρεπε σε χρυσάφι οπότε μετά τον Daredevil,ήταν φυσικό να συνεχίσει με το σκοτεινό ιππότη της DC...Μαζί με τον τότε editorial director της εταιρείας τον Dick Giordano έγραψαν το βασικό σενάριο της ιστορίας με διάφορες εκδοχές,από την οποία ο Miller τελικά επέλεξε το 4ο προσχέδιο...Επηρεασμένος από μία ταινία του Dirty Harry(την 4η της σειράς)όπου ο χαρακτήρας επανέρχονταν στην ενεργό δράση αφού είχε παραιτηθεί για κάποια υπόθεση,και από το γεγονός ότι και ο ίδιος πλησίαζε τα πρώτα -άντα(30)ο Miller τοποθετεί την ιστορία του στο μέλλον,με έναν κουρασμένο Bruce Wayne στα πενήντα του χρόνια,να έχει παραιτηθεί από τον ρόλο του σκοτεινού ιππότη εδώ και μία δεκαετία...Σύμμαχοι στην προσπάθεια του Miller,η τότε γυναίκα του και βοηθός του σε όλες τις δουλειές του colorist Lynn Varley(που εδώ κάνει ακόμα μία καταπληκτική δουλειά στα χρώματα όπως και στις περισσότερες συνεργασίες της με τον Miller) και ο βετεράνος inker Klaus Janson που είχαν δουλέψει μαζί και στο Daredevil της Marvel.
Βρισκόμαστε στη Gotham city κάπου σε ένα (όχι τόσο) μακρινό μέλλον...Όπως προαναφέρθηκε ο Bruce Wayne έχει αποσυρθεί από το ρόλο του ανθρώπου νυχτερίδα εδώ και μία δεκαετία μετά το θάνατο του δεύτερου Robin Jason Todd(γεγονότα που χρόνια αργότερα θα εξιστορηθούν και στο πρόσφατο Dark Knight the last crusade των Miller-Azarello)...Συναντιέται ορισμένες φορές για κανένα ποτό(άν και ο ίδιος δεν πίνει)με τον παλιό φίλο και συνεργάτη του James Gordon(ο οποίος βγαίνει στη σύνταξη όπου να' ναι και γνωρίζει τη μυστική του ταυτότητα)και ορισμένα βράδια τα όνειρα του στοιχειώνονται από το θάνατο των γονιών του,και από τη νυχτερίδα που είχε δει μικρός όταν έπεσε μέσα στη σπηλιά που θα γίνονταν στο μέλλον η θρυλική batcave...
Στη Gotham city επικρατεί η απόλυτη αναρχία,η εγκληματικότητα έχει φτάσει στα ύψη και μία συμμορία που ονομάζονται μεταλλαγμένοι(mutans)κάνει ότι μπορεί για να την κρατήσει εκεί...Μετά από μία επίθεση εναντίων του με την οποία νιώθει αβοήθητος και τρωτός,ο Bruce αποφασίζει να επιστρέψει στην ενεργό δράση(αφού ξαναδεί ένα όραμα με τη νυχτερίδα που είχε δει τότε μικρός στη σπηλιά)...Στη πρώτη του νύχτα θα σταματήσει μεταλλαγμένους από το να κάνουν κακό σε δύο κορίτσια ένα από τα οποία(Carrie Kelley) θα γίνει αργότερα η νέα Robin,όταν ο Bat Man θα σταματήσει τα σχέδια του Harvey Dent(two face)που μέχρι τότε πίστευαν ότι είχε γιατρευτεί....Όταν μαθαίνει ότι ο Bat Man βρίσκεται στα ίχνη ολόκληρης της συμμορίας και του αρχηγού τους αποφασίζει να τον ακολουθήσει φορώντας τη δική της στολή του Robin...
Χρησιμοποιώντας τη τεχνολογία του αποδεκατίζει τους μεταλλαγμένους αλλά ο αρχηγός τους τον αποκαλεί δειλό και του λέει να παλέψουν σώμα με σώμα,κάτι που ο Bat Man δέχεται να κάνει for the old good times....Μονάχα που αυτές οι εποχές έχουν περάσει και ένας γερασμένος και σκουριασμένος Bat Man δεν τα καταφέρνει τόσο καλά απέναντι στον νεότερό του μεταλλαγμένο και σώζεται τελευταία στιγμή με παρέμβαση της Carrie....Θα ξεφύγουν και θα κατευθυνθούν στην bat cave για να φροντίσουν τα τραύματα του Bruce...Εκεί ο ίδιος θα αποφασίσει να την κρατήσει κοντά του σαν συνεργάτιδά του...Kαι με την βοήθεια του φίλου του Gordon(που κάνει τα στραβά μάτια να "δραπετεύσει" ο αρχηγός των μεταλλαγμένων)θα αντιμετωπίσει τον αρχηγό σε δικό του περιβάλλον αυτή τη φορά(μέσα στις λάσπες που θα τον καθιστούν πιο αργό απέναντι στον Bat Man)και θα τον νικήσει παίρνοντας τους υποστηρικτές του και κάνοντας τον δικό του "στρατό"...
Όλα αυτά "θορυβούν" τον λευκό οίκο του οποίου ο πρόεδρος ζητάει από τον Superman(που ο Miller ουσιαστικά παρουσιάζει σαν "λακέ" του προέδρου),να "κάνει αυτό που είναι σωστό" για τη χώρα δηλαδή να εμποδίσει τον Bat man να αποκτά ολοένα μεγαλύτερη δύναμη και επιρροή...Πρώτα όμως ο άνθρωπος από ατσάλι πρέπει να εμποδίζει τις σοβιετικές δυνάμεις σε χώρα της Λατινικής Αμερικής κάτι που μπορεί να οδηγήσει στον Τρίτο Παγκόσμιο πόλεμο(μην ξεχνάτε βρισκόμαστε στα μέσα της δεκαετίας του '80 και ο ψυχρός πόλεμος βρίσκεται στο αποκορύφωμά του..)Ο άνθρωπος νυχτερίδα όμως έχει να αντιμετωπίσει και άλλα προβλήματα αφού ο Joker(που βρίσκονταν τα τελευταία χρόνια σε κατατονική κατάσταση)συνέρχεται και ώς καλεσμένος σε τηλεοπτική εκπομπή τους σκοτώνει όλους..Επίσης η νέα αρχηγός της αστυνομίας(που παίρνει τη θέση του Gordon)εκδίδει ένταλμα σύλληψης του....Ο Superman καταστρέφει την πυρηνική βόμβα των Σοβιετικών(κάτι που σχεδόν τον σκοτώνει και ξαναπαίρνει τα πάνω του στην έκθεση του στον ήλιο)δημιουργώντας ηλεκτρομαγνητικά κύματα που οδηγούν σε ένα μεγάλο black out,βυθίζοντας τις περισσότερες πόλεις σε πλήρη αναρχία,με την εγκληματικότητα να είναι στα ύψη..
Ο Βat Man με το στρατό του όμως διατηρεί το Gotham "καθαρό" από οποιαδήποτε απειλή και πλιάτσικο,μετατρέποντας την πόλη σε ασφαλές μέρος με τη δική του δύναμη και παρουσία.Κάτι που δεν αρέσει στη κυβέρνηση των ΗΠΑ που πλέον διατάζει τον yes sir man της τον άνθρωπο από ατσάλι να σταματήσει μία και καλή τον νυχτερίδα....Όλα δείχνουν ότι η τελική μάχη ανάμεσα στους δύο πρώην συντρόφους Leagers έχει πια φτάσει,αλλά και ο Bruce Wayne θα πουλήσει πολύ ακριβά το τομάρι του,και δεν έχει πεί ακόμα την τελευταία του λέξη....
Σίγουρα ότι πιο διαφορετικό είχε διαβάσει το αναγνωστικό κοινό με ήρωα τον Bat Man μέχρι τότε....Ένας γερασμένος και κουρασμένος νυχτερίδας με παραπανίσια κιλά και περιορισμένες αντοχές που όμως "το έλεγε η καρδιά του",ενίοτε στενόμυαλος και λίγο πιο "φασιστικός"(ας μου επιτραπεί η έκφραση)στις ιδέες και στις μεθόδους του,ο Βat Man του Miller με σιγουριά δεν είναι your dad's Bat Man(ειδικά εκείνος της ομώνυμης σειράς στα 60's Με τον δανδή Adam West)...Ο ίδιος μάλιστα ο δημιουργός του Bat Man, Βob Kane είχε δηλώσει ότι βρήκε την όλη ιστορία πολύ μπερδεμένη και πολιτικοποιημένη για τα γούστα του(αλλά αυτός άνηκε στη παλιά γενιά έτσι και αλλιώς,πιο αθώες εποχές κ.τ.λ. κ.τ.λ.)Παρ' όλα αυτά το κόμικ αυτό του Miller(όπως και το Watchmen του Moore)ήταν αυτό που έκανε κοινό και κριτικούς να δουν τα κόμικ ως σοβαρή μορφή τέχνης που δεν απευθύνονταν μόνο σε παιδιά ή έστω ενήλικες με παλιμπαιδισμό...
Βέβαια θα έλεγα ότι ίσως απομάκρυνε τον Bat Man από τις ρίζες του,αλλά μας έδειξε και ένα διαφορετικό κομμάτι του που μέχρι τότε δεν είχαμε δει στις ιστορίες του, και θεωρώ επίσης αριστουργηματική την κλιμάκωση της ιστορίας τόσο στην αρχή(το πώς ξαναγυρίζει στη δράση ο Wayne)όσο και στο τέλος(την τελική αναμέτρηση των πάλαι ποτέ world's finest)ενώ το γεγονός ότι όπως ανέφερα και προηγουμένως ακόμα και σήμερα μεγάλοι δημιουργοί στηρίζονται σε αυτό το κόμικ για τις δικές τους δημιουργίες και στο πώς παρουσιάζουν τον Bat Man(τόσο εξωτερικά,όσο και εσωτερικά) νομίζω ότι δείχνει την διαχρονικότητα του έργου αυτού.
H δημιουργική ομάδα απλά η Dream team της εποχής.Miller(στα καλά του τότε σχέδια)Klaus Janson ο απόλυτος "noir"μελανωτής(ειδικά στις δουλειές του Miller)και Lynn Varley σύντροφος στη ζωή και στην τέχνη,με τα καταπληκτικά της χρώματα που ξεχωρίζουν για τη ζωντάνια τους και προσθέτουν ζωή στα δυναμικά σχέδια του Miller.
Το κόμικ κυκλοφόρησε σε 4 τεύχη από τον Φεβρουάριο μέχρι και τον Ιούνιο του 1986,ενώ από τότε έχει εκδοθεί πάρα πολλές φορές σε trade paperbacks,hardcovers,aniversary editions ενώ στα ελληνικά έγινε μία προσπάθεια να εκδοθεί σε αυτόνομους τόμους από την Ars Longa που έβγαλε μόνο τους 2 πρώτους(και οι υπόλοιποι 2 τόμοι μπήκαν στο περιοδικό Παρα Πέντε για να ολοκληρωθεί η ιστορία)και από τις εκδόσεις Anubis που το έχει επίσης εκδώσει σε αυτόνομο graphic novel.15 χρόνια μετά ο Miller κυκλοφόρησε και ένα sequel(που δυστυχώς δεν θα έπρεπε)του κόμικ το Dark Knight strikes again,καθώς και μία τρίτη ακόμα συνέχεια το DK3 the master race με βοήθεια στο σενάριο από Brian Azzarello και στα σχέδια απο Andy Kubert..Θα μιλήσουμε για τις συνέχειες σύντομα στα επόμενα άρθρα, που θα γίνει η παρουσίαση τους πάντα στο Comicmaniacs!!
Σπύρος Ανδριανός
